Рахым Айып айтады:

Ақорда қысық көз күйеубаланы қаны бiр қазақтан артық көрдi

Рахым Айыпұлының айтуынша, қазақ көшiнiң басына бұлт үйiрiлдi. Қазақ үкiметi тарихи Отанына орала алмай жүрген шеттегi қандастарымыздың құқығын қасақана шектеуге ұсыныс тастады. Оны мәжiлiсшiлер мақұлдап, сенат аздап өзгерiс енгiзiп, президент Н.Назарбаев нүктесiн қойды. Сөйтiп, Ақорда қазақтың ұлттық мүддесiн тағы бiр рет шетке ысырып тастады.

Үкiметтi қандай түлен түрт­кенiн қайдам, әйтеуiр Экономика және бюджеттi жоспарлау министрi Ерболат Досаев мәжi­лiске “Қазақстан Республикасының кейбiр заңна­малық актi­лерiне еңбек көшi-қоны мәсе­лелерi бойынша өзгерiс­тер мен толықтырулар енгiзу туралы” заң жобасын таныстырып, шетелдегi қандастарымыздың Қазақстан азаматтығын алу үшiн қазақ жерiне келгеннен кейiн бақандай 5 жыл күту қажеттiгiн мәлiмдедi. Тағдырдың талайымен тарыдай ша­шыл­ған қазақтың басы әлi күнге шейiн бiр елге бiрiкпей тұрған шақта үкiмет нелiктен мұндай шешiмге келдi?
Рахым Айыпұлы үкiметтiң дәл осы заң жобасы шеттегi ағайынның азаматтық алуын азапқа айналдырғанын айтады. Қандастарымыздың құқығын шектейтiн заң баптары қасақана тықпаланды. Бұл қазақ қоға­мының наразылығын тудырды. Десек те елдiң пiкiрi Мәжiлiстi селт еткiзбедi. Сенаттағылар заң жобасын өзгертiп, 5 жыл деген мерзiмдi 4 жылға тү­сiрдi.
Дәл осы тұста сенатор Қуа­ныш Айтахановтың уәжi еске түседi. Ол: “Бұрынғы заң жобасында жеңiлдетiлген тәртiппен азаматтық алу материалдарын қарау мерзiмi 3 айдан ас­пайтын. 5 жыл дедiк, 4 жылға түсiрдiк. Тым ұзақ емес пе? 1 жыл немесе 2 жылға түсiруге бо­лады ғой. Неге бiз оны 5 жылдан түсiрiп, 4 жыл дедiк. Неге оны 1 жыл демеймiз?” деп Ерболат Досаевқа сұраулы жүзбен қарады. Әйткенмен министр 4 жыл деген соң 4 жыл деп табандап тұрып алды. Мысал келтiрдi. Айталық, қайдан тапқан дерек екенi белгiсiз, қандастарымызға балаларының оқу проблемаларын шешуi үшiн (?) 4 жыл қажет екен. Бұл неғылған оқу, нелiктен осыншама жыл­ға созылады, мұны ешкiм талқылап, таразылап жатпады. Тiптi президент те.

Р. Айыпұлы
Рахым Айыпұлының айтуынша, қолданысқа енiп кеткен жаңа заңға не күлерiңдi, не жыларыңды бiлмейсiң. Қазақтың ұлттық мүддесiн бұдан артық мазақ етуге сiрә болмас. Атал­ған заң жобасы басқасын былай қойғанда, президенттiң 22 жыл бойы жүргiзген көшi-қон саясатын түптамырымен терiске шығарады. Қазақ көшiн түбегейлi құрдымға кетiредi.
Бiздiң байқағанымыз, басқа заңдарды былай қойғанда “Халықтың көшi-қоны туралы” заңы өзгерiске ұшырап, ең маңызды бiрнеше ережелер жойылды. Атап айтқанда, көшiп-қонушы оралмандар квотасы, оралмандарға қоныстандырылған аймаққа байланысты теңдестiрiл­ген бiрыңғай жәрдемақы төлеу, оралмандарға тұрғын үй сатып алу үшiн қаржы бөлу және ең­бекшi көшiп-қонушылардың ке­луi және болу жағдайы және ең­бекшi көшiп-қонушыға рұқсат беру тәртiбi қосымша ережелермен толықтырылатын болады.
Бiр елден екiншi елге қоныс аударып, сiңiсiп кету былай тұр­сын, бiр ауылдан екiншi ауылға көшудiң өзi ауыр екенi анық. Шеттегi қандастарымызды ба­уы­рымызға тартудың орнына, үкiметтiң бұлай кеудеден ите­руiне не түрткi болуы мүмкiн? Министр Ерболат Досаев ойда жоқта мұндай заң жобасын арқалап шығуының мәнi неде?
Әу баста қазақтың сыртқы көшiн көлiктi ету президенттiң бастамасы болатын. Ендеше Назарбаевтың қолға алған тiрлiгiне Досаевтың бет бақтырмай қарсы шығып, табандап тұрып алуы мүмкiн емес. Бұған министрдiң батылы жетпейдi, бұл үшiн Досаев басын бәйгеге тiкпейдi де. Онда кiм қандай мақсатпен қазақтың ұлттық мүддесiн кес-кестеп, тамырына балта шабуға ниеттi болды? Әлемнiң түкпiр-түкпiрiндегi қа­зақтың басы бiр атамекенiнде бiрiгуi кiмнiң тынышын алып, мазасын кетiрдi?
 Досаев айтады, көшi-қон заңына өзгертулер шетелдiк тә­жiрибеге сүйенiп енгiзiлдi деп. Мәселен, Германия, Израиль сияқ­ты елдер де сыртта жүрген халқын тарихи Отанына көшiп келуге шақыруда. Алайда, айталық, Германия Қазақстан сияқты қаны, жаны бiр ағайыны дегенде ең болмаса азаматтық алуын көп көрiп, таршылық жасап отырған жоқ. Басқа елде өмiр сүрiп отырған халқымен жолығып, үгiттеп, әлеу­меттiк жағдайын сараптап, саралап, Германияға барғанда ел қатарына қосылып кетуi үшiн не iстеу керек, қандай амал жасау керек, бүге-шiгесiне дейiн анықтайды. Қазақстан сияқты қазақ жерiне өз қалауымен көшiп келген қазақтың көзiнiң сорасын ағызып қоймайды, қағазбастылыққа салынып, сандалтпайды, әлi көшiп келмеген, керегесiн кермеген немiске азаматтық берiп, мамандығы болса жұмыс орнын дайындап, баспанасымен қоса ас-суына қажеттi ай сайын­ғы жәрдемақысын, зейнетақысын қазынадан қарастырып, бауырына басады. Сондықтан халықтың көшi-қоны туралы заңға өзгерiс енгiзу кезiнде үкiметтiң шетел тәжiри­бесiне сүйендiк деген сөзi бекер.
Айта кететiн жайт, әртүрлi себептермен шетелдерде қа­лып қойған қазақтарға үкiметтен бас­тап Ақорданың жаны ашымайтыны бұл жолы анық байқалды. Бөлiп жарғандық емес, мәселен, “Қазақ­стан Республикасының азаматтығы туралы” заңының “Қазақстан Республикасының азаматтығына қабылдау шарттары” деп ата­латын 16-бабында Қазақстан Респуб­ли­ка­сының азаматтарымен кемiнде 3 жыл некеде тұратын адамдар Қазақстан Республикасының азаматтығын алуға құқылы делiнген. Мейлi, ол бөтен елдiң азаматы болсын, басқа ұлттың өкiлi болсын, қандастарымыз сияқты 4 жыл емес, 3 жылдың iшiнде азаматтыққа ие болады. Аталған жаңа заңның жобасын жасаған үкiметтiң, оны қызғыштай қорғаған министр Ерболат Досаевтың, бiр оқы­лымда мақұлдап, Сенатқа жолдаған мәжiлiсшiлердiң, қанша уәж айтса да тек қана 1 жылға кемiтуге шамасы жеткен Сенаттың, әу баста қазақ кө­шiнiң көлiктi болуына мүдделi болған президент Н.Назарбаевтың да бұл заңнан хабары болмауы мүмкiн емес. Мәселен, құптап отырғанымыз емес, өзге ұлттармен, әсiресе қытай ұлтының жiгiттерiмен көңiлдерi жарасып, тағдырын тоғыстырған сан мыңдаған қазақ, не болмаса Қазақстандағы өзге ұлт өкiл­дерiнiң бойжеткендерi бар. Сол қысық көз күйеубаланың Қа­зақстан азаматтығын 3 жылда алуға құқығы бар. Ал елден жырақта жүрсе де әлi күнге ұлттық болмысын, салт-дәс­түрiн, мә­дениетiн сақтап келе жатқан қазағымыз қазақ жерiне келгеннен кейiн Қазақстанның азаматтығына жету үшiн 4 жыл өмiрiн құрбан етедi. Бұл әдiлеттен бе? Бұл қаны бiр, жаны бiр, тiлi, дiнi, дiлi бiр қазаққа жасалған қиянат емей немене? Немесе редакциялау кезiнде ҚР азаматтарымен 3 жыл некеде тұр­ған қандастарымыз азаматтық алуға құқылы екенi енгiзiлiптi. Сонда деймiз ғой, билiк үшiн, Ақорда үшiн қысық көз күйеубала мен қазақтың баласының қазақ жерiнде құқы­ғының тең болғаны ма? 
Рахым Айыпұлының пiкiрiн­ше, аталған заң баптары қолданысқа енгеннен кейiн, елге оралған өз қандастарымыз табаны күректей 4 жыл бойына өз отанында екiншi сортты адамның күйiн кешiп, рухани және экономикалық шектеу­лерге ұшырайды. Атап айтқанда, олардың меншiгiнде егiстiк жер, өрiс-қоныс және бау-бақшалы тұрар жай болмайды. Мемлекеттiк қызметтiң есiгi жабық, басқаның төлқұжатымен жүргендердi еңбек ұжымдары да тұрақты жұмысқа алуға құлықты емес. Тiптi, олардың кiнәсiз бүлдiр­шiн­дерi де өз Отанында өздерiн жат жұрттық келiмсек­тердей сезiнiп, өз жерiнде кеуде керiп, алшаң басып жүре алмайды. 
Сондай-ақ, Рахым Айыпұлы “ ҚР Халықтың көшi-қоны туралы” заңының 23-бабындағы редакцияға сәйкес: “ҚР Үкiметi оралман­дарға қолайлы деп белгiлеп берген аймақтарға қоныстанған этникалық қазақтар ҚР-да тұрақты тұруға рұқсат аларда төлем қабiлетiн растаудан босатылады” делiнген дейдi. Мұн­дай өзгертуден шығатын қорытынды бұдан былай елге оралған қан­дас­тарымыз ҚР Үкiметi оралмандарға қолайлы деп белгiлеп берген аймақтарға қоныстанбаған жағдайда, олар төлем қабiлетiн растаудан босатылмайды деген сөз. Мысалы, елiмiзге өте қа­жеттi, шетелдерде жүрiп-ақ ерекше танылмал болған бiр ғалым немесе өнер, әдебиет, спорт майталманы көшiп келдi делiк. Заң бойынша олар да Астана немесе Алматыға қоныстана алмайды. Себебi, заң алдында барлық адам тең.
Бұдан мемлекет не ұтады? Бiле бiлсек, бұл адам құқықтарының халықаралық пактiлерiне кереғар. Мұнысы аздай аталған заңның 49-бабына да өзгерiс енген. Яғни, шеттен көшiп келген қазақ тұрақты тұруға рұқсат алғаннан кейiн ҚР аумағында 1 жыл iшiнде 6 айдан кем тұрса, тұрақты тұру құқығынан айырылуға негiз болады. Мәселен, бiр отбасының барлығы емес, оның бiр мүшесi белгiлi себептермен Қазақстанда 1 жыл iшiнде 6 айдан кем тұрды делiк. Оған Қа­зақ­станда тұрақты тұруға рұқсат берiлмесе, рұқсатнамасы заңды күшiн жойса, отбасынан айырылады, қаңғырып далада қалады. “Бұл қарапайым адамгершiлiкке жат екенi өз алдына, халықаралық адам құқы­қтарына байланыс­ты пактiлерi Вена, Хельсинки және Женева декларацияларына қайшы”, – дейдi Рахым Айыпұлы.
 

dilara-isa@mail.ru
Дилара ИСА