ҰЛТ РУХЫН ШЕКАРАМЕН БӨЛМЕЙІК

ҰЛТ РУХЫН ШЕКАРАМЕН БӨЛМЕЙІК

Қасиет тұнған қара жердің төсінде он бес миллионнан астам қазақ бармыз. Оның он миллиондайы атажұртта отырмыз. Қалған үштен бір бөлігі жұмыр жердің әр пұшпағында, шекара сыртында өмір сүруде.

Сол шекарамыздың екі беті бары белгілі. Сырттағы ағайындармен, яғни шетелдердегі қа­зақ диаспорасы өкілдерімен байланыс жасау Дүниежүзі қазақтары Қауымдастығына жүк­тел­ген. Мұның өзі өте кең көлемді жұмыс. Бұлай бо­латыны, алдымен диаспора ұғымының аясы өте кең. Себебі, тағдырдың жазуына сәйкес, өз жерінде отырып та шет мемлекеттер құрамында қалып кеткен қазақ ауылдары аз емес. Мұндай елді мекендер Қазақстанмен көршілес елдердің бәрінде бар. Олардың қазақ ирреденттері деп аталуға тиіс тұрғындарын да қазір біз диаспора атандырып жүрміз. Қауымдастықтың ең негізгі міндеті осы диаспора өкілдерінің рухани қа­жет­тіліктерін қанағаттандыру, тілін, мәдениетін, ұлт­тық салт-дәстүрлерді сақтауына жәрдем ету, ата­жұртқа деген ықыласын ояту болып табылады. Кейбіреулер ойлағандай, Қауымдастық кө­ші-қон мәселесімен айналыспайды. Көші-қон­мен, оралмандар мәселесімен қазір атағынан ат үркетіндей, еліміздің үш бірдей министрлігі айналысуда. Қауымдастық үшін қазір диаспора өкілдерімен рухани жақындық алдыңғы орынға шығып отыр. Сан-салалы бұл істің бір көрінісі ретінде біз қазір шетелдік қазақ авторларының туындыларын жариялауға, қазақстандық ав­тор­лардың еңбектерін диаспора өкілдері ара­сында тарату мен насихаттауға көңіл бөлудеміз. Шекара арқылы бөлінген бір ұлт өкілдерінің арасын жақындатуға тиіс істің қай-қайсысы да біздің ұйым үшін жат емес.
Шекара атаулының екі беті бары белгілі, де­дік. Өзіміз қазанында қайнап келген бергі бет­тегінің бәрі де бізге түсінікті. Тура алақан­да­ғы­дай. Ал, арғы бет туралы не білеміз? Қазақ қай жерде жүрсе де оның түп-тамыры, тілі мен мә­дениеті бір екендігін бәріміз мойын­да­ға­ны­мызбен, біз мойындауға тиіс тағы бір ақиқат бар. Ол – арғы беттегі қандастарымыздың жан­дү­ниесін түсінуіміз әлі де төмен екендігі. Қазіргі әдебиетіміздегі үңірейген осынау олқылықтың орнын Дүниежүзі қазақтары Қауымдастығының «Атажұрт» баспа орталығынан шығып жатқан кі­таптар біршама толықтыра алады. Тақырыптық, идеялық, көркемдік жағынан қайталанбас ерек­шеліктерге толы, еларалық маңызға ие шетелдік қазақ авторларының кітабын басып шығаратын бұл баспа орнының өнімдері өзгеше. «Ата­жұрт­тан» шыққан кітаптар алыстағы ағайынның жа­нын бізге жақындата түсуге арналған.
«Алғаш шекара түбіне келгенде маңайыма үді­рейе де таңқала қарап қалдым. Дәл алды­мыз­дағы тор темірдің ар жағында бірнеше жыл­дан бері бізге қауіп төндіреді деп айғайлап, бір­ден-бір жау санап келген Совет Одағының тер­риториясы көсіліп жатыр», деген жолдарды өз қандасымыз, Қытайдағы талантты қазақ жазу­шысы Тұрсынхан Әлқанұлы бауырымыз жазған. Арғы беттің сан түрлі саяси өткелегін бастан кешірген Қытай қазақтарының бергі бет туралы ойлары қызық. «Түнде ұйықтап жатқанда С­овет Одағының шпиондары баспалап келіп, бай­лап алып кететіндей, болмаса олардың тың­шылары ағаш-ағаштың арасында тығылып жат­қандай елестейді» оларға... Сөйте тұра қан­мен бе­рілген түйсік арқылы атамекен – Қа­зақ­стан­ды ерекше қадір тұтады. Т.Әлқанұлының «Тірлік­тен теріп алғандар» атты повестер мен әңгіме­лер жинағындағы арғы бет кейіпкер­ле­рінің жү­регінде атажұртқа деген сартап сағыныш бар. Шекара түбіндегі Мойке деген жерде шөп шауып жүрген «жігіттер... темір тор­дың ар жа­ғына аяқ­тарын алмакезек өткізіп, «міне, мен де Совет Одағына бардым» деп жырғап қалатын», – дейді автор.
Кереғар дүние-ай, десеңізші!.. Бала кезі­мізде қазақ жерін «басып алған» қытайлықтар бергі беттегі біздің де түсімізге жиі енуші еді ғой.
Т.Әлқанұлының «Тірліктен теріп алғандар» жи­нағындағы қысқа әңгімелерді, әсіресе, «Апам қа­шып кетіпті» повесін қазіргі әдебиетіміздің үздік туындылары қатарына жатқызуға болады.
ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігінің ар­наулы бағдарламасы бойынша кітаптары шығарылып, еліміздегі ең ірі кітапханалар жүйе­сі арқылы таратылғанымен, көпшілік назарынан орын­сыз сырт қалып келе жатқан шетелдік талантты қазақ авторлары аз емес. Бұлардың қа­тарына Қытай қазақтарының арасында ал­ғаш­қылардың бірі болып, роман жанрына қалам тарт­қан жазушы, марқұм Күнгей Мұқажанұлын жат­қызуға болар еді. Тіл мен стиль жөнінен ол дара тұр. Бұл ерекшелігі Күнгей шығарма­шы­лы­ғын шеберлік шыңына жетелеп әкелгендей кө­ріне­ді. Кестелі, оралымды тіл мен селкеусіз сти­ль жазушы әңгіме, повестерінің өн бойына қан жүгіртіп, жан бітіріп тұрғандай сезіледі. Әр сөз бен сөйлемнің ар жағынан тірі бейнелер, та­ныс кейіпкерлер бой көрсетіп отырады. Сон­дықтан болу керек, К. Мұқажанұлы шығар­ма­ларының кейіпкерлері әрбір қазақ ауылында жүр­гендей болып тұрады. «Ортеке» тарихи әңгі­ме­сіндегі Мырза Залың атанған Ботыхан бей­несін алайықшы. «Марқұмның мұраты – мақтан еді. Соның құлы болып, не алуан қиындыққа шы­дағаны бар» деп әңгімеленетін Ботыхандар қай ауылда жоқ. Басқа ел, басқа жүйеде өмір сүр­генімен, ол бергі беттегі біздерге де жат емес.
Әркімнің мақтаны әртүрлі. Семіздікті бақуат­тылықтың белгісі деп ұққандықтан шығар, Мырза Залың өзінің етжеңділігін көрсетіп қалуға құ­мар. Елден асқан ірі емес. «Түйе үстінде тымақ­тай болып Ботекең отырды» деп суреттелетін ол өзін атан түйе ғана тарта алатындай салмақ иесі сезінеді. Төңірегіндегілердің үнсіз әжуаға айналдырып жүргендігімен мұның шаруасы жоқ. Ботыханның айналасына қарап, қазақы ке­ле­меж­дің құдіреттілігіне таңқаласың. Шаруасын дөң­гелентіп, тәп-тәуір мал мен бас құрап отыр­ған Ботыханның қазақы әжуаны суша сіміріп, майша сіңіретініне еріксіз күлесіз.
Жылылыққа толы Күнгей Мұқажанұлы шы­ғар­маларының атажұрттағы оқырмандарымен то­лық қауышар күні де, шынайы бағасын алар ке­зі де алда екендігі анық.
«Атажұрт» баспа орталығынан соңғы жылдары жарық көрген сүйекті шығармаларды шола қа­рағанда, Сұлтан Жанболаттың «Ежелгі ұлыс та­рихы» кітабы ерек көзге көрінеді. Бұл кітап – жанкешті еңбек жемісі. Автор қазақ жеріндегі ең көне, ежелгі тайпалардың бірі саналатын Үй­сін елінің тарихын зерттеуге 30 жыл өмірін ар­напты. Ол Қытай жылнама­ла­рын­дағы қазаққа қа­тысты талай шындықтың бетін ашады. Шың­жаң өңіріндегі белгілі ғалым, айтулы қаламгердің са­раптаулары сарабдал, ойлары дәйекті, тұ­жы­рымдары берік. Үйсін ұлысының б.з.б. ІІ – І ға­сырларда өз заманына сай ірі де қуатты мемлекет болғандығын С. Жанболат жан-жақты ашып көрсетеді. Бір сүйсінерлігі, бұл шығарма жергілікшілдіктен, жікшілдіктен ада-күде таза.
Моңғолиялық Ғалыммұрат Хабсатарұлының «Қа­зақ болмысы» кітабын ұлт жанашырының үні, тіп­ті, жанайқайы деп қабылдағанымыз абзал. Ата-бабалары Баян-өлгейге қоныстанғалы талай ғасыр өтсе де, Қазақстанды Отаным деп бі­летін Ғ. Хабсатарұлының туындысын шынайы пат­риотизм жемісі деуге болады. Шығармада ұлт­тық болмысымызға қатысты құбылыстарға байыпты талдау жасалынып, соқталы ойлар ай­тылады.
Тәпей Қайысқанның «Сексеуілдің шоғы» жыр жи­нағы, Өнерхан Өгізбайұлының «Тағдыр тал­қы­сында» атты повестер мен әңгімелер жинағы да оқырман ықыласына лайық дүниелер. Шекара сыртындағы ағайындарымыздың рухани әлемін танытарлық мұндай шығармалардың жиі жарияланып тұруы керек-ақ, әрине.
«Атажұрт» баспа орталығынан соңғы жылдары ғана жарияланған кітаптардың кейбіріне қыс­қаша шолу жасап өттік. Ал, Қауымдастық бас­па орталығы жұмыс істей бастаған 2000 жыл­дан бері еліміздің мәдени-рухани өміріне үлес болып қосыларлықтай басқа да сүйекті туын­дылар аз жарияланған жоқ. Қажығұмар Шабданұлы, Таңжарық Жолдыұлы, Батырхан Құсбегин, Халифа Алтай, Жақсылық Сәмитұлы, Зардыхан Қинаятұлының шығармалары қазақ әде­биеті мен мәдениетіне, тарихына айтулы жаңа­лық болып енді. Түптеп келгенде, диаспора өкілдерінің шығармашылығына қамқорлық жа­сау шекараның екі бетіндегі ұлтымыздың тұ­тас­тығына қызмет етумен тең. Соңғы кезде бұл іске ҚР Мәдениет министрлігіндегілердің ықыласы не­ліктен азая бастағаны түсініксіз. Министрліктің бағ­дарламасына шетел қазақтары шығар­ма­ла­ры­ның енуі қиын болып барады. Өзіндік ерек­ше­ліктерге, еларалық маңызға ие шетелдік қа­зақ авторларының кітабын басып шығару ісіне ар­найы бағдарлама арқылы ұзақ жылдар бойы қам­қорлық танытып келген ҚР Мәдениет ми­нистр­­лігі ұстанымының берік болуын қалар едік.
Серік Рәсілов,
Дүниежүзі қазақтары Қауымдастығы
«Атажұрт» баспа орталығының бас редакторы.